ضمیر
2- تعريف ضمير متصل ( وصل ) : به ضميري گفته مي شود كه به صورت متصل وچسبيده به انواع كلمه ( اسم ، فعل ، حرف ) مي آيد . مانند : ـهُ ، ـهُـما ، ـهُم ، ـها ، ـهُما ، ـهُنَّ ، ـكَ ، ـكُما ، ـكُم ، ـكِ ، ـكُما ، ـكُنَّ ، ـي ، ـنا و به اين ضميرهاي متصل ، ضمير متصل منصوبي و مجروري مي گويند . مثال براي ضمير متصل در اسم و فعل و حرف
در اسم : كِتا بُـنا = كتابـمان در فعل : خَلَقَـنا = آفريد ما را در حرف : اِليْـنا = به سوي ما
مضاف اليه و محلاً مجرور مفعول به و محلاً منصوب محلاً مجرور
ضمير هاي متصل به دو دسته تقسيم مي شوند :
1 - ضمير متصل فاعلي ( مرفوعي ) ضمير بارز
2 - ضمير متصل منصوبي و مجروري
ضمير متصل فاعلي ( مرفوعي ) همان ضمير هايي هستند كه به فعل هاي ( ماضي ، مضارع ، امر ، نهي ، و غيره متصل مي شود و از آن پي به تعداد فاعل جمله مي بريم . مثلاً :
در فعل ماضي : در« ذَهَبـا » ( ـا ) ضمير متصل فاعلي است ونشانگر دو نفر مي باشد و در « ذَهَبوا » ( وا ) ضمير متصل فاعلي است ونشانگر سه نفر مي باشد و در ديگر افعال ( ـتا ، ـْنَ ، ـتَ ، ـتُما ، ـتُم ، ـتِ ، ـتُما ، ـتُنَّ ، ـتُ ، ـنا ) همگي ضمير متصل فاعلي هستند و به اين ضميرهاي متصل فاعلي ( ضمير بارز ) هم مي گويند .
در فعل مضارع : در« يَذْهَبـانِ » ( ـا ) ضمير متصل فاعلي است ونشانگر دو نفر مي باشد و ( نون ) آن ، نون عوض رفع مي باشد و در « يَذْهَبونَ » ( واو ) ضمير متصل فاعلي است ونشانگر سه نفر مي باشد و ( نون ) آن ، نون عوض رفع مي باشد و در ديگر افعال ( انِ ، ـْنَ ، انِ ، ونَ ، انِ ، ـْنَ ) همگي ضمير متصل فاعلي هستند و به اين ضميرهاي متصل فاعلي ( ضمير بارز ) هم مي گويند .
در فعل امر : در« اِذْهَبـا » ( ـا ) ضمير متصل فاعلي است ونشانگر دو نفر مي باشد و در « اِذْهَبوا »
( وا ) ضمير متصل فاعلي است ونشانگر سه نفر مي باشد و در ديگر افعال ( ـي ، ـا ، ـْنَ ) همگي ضمير متصل فاعلي هستند و به اين ضميرهاي متصل فاعلي ( ضمير بارز ) هم مي گويند .
ضمير مستتر (پنهان )
تعريف ضمير مستتر (پنهان ) : به ضميري گفته مي شود كه در بعضي از افعال ماضي و مضارع وامر ونهي و .... پنهان مي شود واز سوال كردن فاعل آن پيدا مي شود مانند :
در فعل ماضي : شماره ي 1 ( ذَهَبَ ) = رفت .... چه كسي ؟ او يعني ( هُوَ ) هم مي تواند در فعل به صورت پنهان بيايد وهم مي تواند به صورت اسم ظاهر بيايد و درشماره ي 4 ( ذَهَبَتْ ) = رفت .... چه كسي ؟ او يعني ( هِيَ ) هم مي تواند در فعل به صورت پنهان بيايد وهم مي تواند به صورت اسم ظاهر بيايد.
در فعل مضارع : شماره ي 1 ( يَذْهَبُ ) = مي رود .... چه كسي ؟ او يعني ( هُوَ ) هم مي تواند در فعل به صورت پنهان بيايد وهم مي تواند به صورت اسم ظاهر بيايد و درشماره ي 4 ( تَذْهَبُ ) مي رود .... چه كسي ؟ او يعني = ( هِيَ ) هم مي تواند در فعل به صورت پنهان بيايد وهم مي تواند به صورت اسم ظاهر بيايد . درشماره ي 7 ( تَذْهَبُ ) مي روي .... چه كسي ؟ تو يعني = ( اَنْتَ ) كه مي تواند در فعل فقط به صورت پنهان بيايد و درشماره ي 13 ( اَذْهَبُ ) مي روم .... چه كسي ؟ من يعني = ( اَنا ) كه مي تواند در فعل ، فقط به صورت پنهان بيايد و درشماره ي 14 ( نََذْهَبُ ) مي رويم .... چه كسي ؟ ما يعني = ( نَحْنُ ) كه مي تواند در فعل ، فقط به صورت پنهان بيايد
در فعل امر : شماره ي 1 (اِذْهَبْ ) = برو .... چه كسي ؟ تو يعني ( اَنْتَ ) كه مي تواند در فعل ، فقط به صورت پنهان بيايد .
شايد كمتر عبارتي باشد كه در آن « ضمير » وجود نداشته باشد ، بنا براين بايد آموختن ضمير را جدي بگيريم.
ضماير منفصل ضماير متصل
|
ضماير متصل مرفوعي |
ضماير منفصل منصوبي |
ضماير متصل به اسم، فعل ، حرف ( ضمايرمنصوب ومجرور ) |
ضمايرمتصل به فعل ماضي (متصل مرفوع) |
ضماير متصل به فعل مضارع و امر (متصل مرفوع)
|
|
هُوَ |
إيّاهُ |
ـهُ |
اسم ظاهر يا ضمير مستتر |
اسم ظاهر يا ضمير مستتر |
|
هما |
ایاهما |
ـهُما |
ـا |
ـا ( نِ ) |
|
هم |
ایاهم |
ـهُم |
ـوا |
ـو ( نَ ) |
|
هِيَ |
ایاها |
ـها |
اسم ظاهر يا ضمير مستتر |
اسم ظاهر يا ضمير مستتر |
|
هما |
ایاهما |
ـهُما |
ـا |
ـا ( نِ ) |
|
هُنَّ |
ایاهن |
ـهُنَّ |
ـْنَ |
ـْنَ |
|
أنتَ |
إيّاكَ |
ـك |
ـتَ |
ضمير مستتر |
|
أنتما |
ایاکما |
ـكُما |
ـتُما |
ـا ( نِ ) ـا |
|
أنتم |
إيّاكُم |
ـكُم |
ـتُم |
ـو ( نَ ) ـوا |
|
أنتِ |
ایاک |
ـك |
ـتِ |
يـ ( نَ ) |
|
أنتما |
ایاکما |
ـكُما |
ـتُما |
ـا ( نِ ) ـا |
|
أنتنّ |
ایاکن |
ـكُنَّ |
ـتُنَّ |
ـْنَ |
|
أنَا |
إيَّاي |
ـي |
ـتُ |
ضمير مستتر |
|
نَحنُ |
ایانا |
ـنا |
ـنا |
ضمير مستتر |
با توجه به جدول صرف ضماير و جدول صرف فعل هاي ماضي، مضارع و امر در اين صفحه بعد ، به نكات زير توجه كنيد :
1) ضماير منفصل منصوب نيز داراي 14 صيغه مي باشند كه امسال فقط چهار صيغه ، از آنها را مي خوانيم.
2) در صيغه ي اول فعل هاي ماضي و مضارع ضمير « هُوَ » مستتر است.
3) در صيغه ي چهارم فعل هاي ماضي و مضارع ضمير « هِيَ» مستتر است.
4) در صيغه ي هفتم فعل هاي مضارع و امر ضمير « أنْتَ» مستتر است.
5) در صيغه ي سيزدهم فعل مضارع ضمير « أنا » مستتر است.
6) در صيغه ي چهاردهم فعل مضارع ضمير « نَحْنُ » مستتر است.
7) اگر دقت كنيد به طور كلي ضماير متصل فاعلي در پايان فعل ماضي عبارت اند از : ( ـا ، وا ، ـْنَ ، ـْتَ ، ـتُما ، ـتُم ، ـْتِ ، ـتُنَّ ، ـْتُ ، ـْنا )
8) اگر دقت كنيد به طور كلي ضماير متصل فاعلي در پايان فعل هاي مضارع و امر عبارت اند از: ( ـا ، وا ، ـْنَ ، ي ) .
نكته ي مهم : هنگام اتصال فعل به ضمير متصل « ي » حرف ( نوني ) ميان آن دو آورده مي شود ، كه به اين نون ، نون « وقايه » مي گويند مانند : ضَرَبَ + ي = ضَرَ بَـني ، يَنْصُرُ + ي = يَنْصُرُنِي
گاهي اين نون ميان برخي حروف و ضمير متصل ( ي ) نيز مي آيد مانند :
مِن + ي = مِنْني = مِنّي ، عَن + ي = عَنْني = عنّي
|
مـــــــــاضـــــــــي |
مــــــضــــــــــارع |
امـــــــــــــــر |
|
ذَهَبَ |
يَذْهَبُ |
ـــ |
|
ذَهَبا |
يَذْهَبانِ |
ـــ |
|
ذَهَبُوا |
يَذْهَبُونَ |
ـــ |
|
ذَهَبَتْ |
تَذْهَبُ |
ـــ |
|
ذَهَبتا |
تَذْهَبانِ |
ـــ |
|
ذَهَبْنَ |
يَذْهَبْنَ |
ـــ |
|
ذَهَبْتَ |
تَذْهَبُ |
اِذْهَبْ |
|
ذَهَبتُما |
تَذْهَبانِ |
اِذْهَبا |
|
ذَهَبتُم |
تَذْهَبُونَ |
اِذْهَبُوا |
|
ذَهَبْتِ |
تَذْهَبينَ |
اِذْهَبي |
|
ذَهَبتُما |
تَذْهَبانِ |
اَذْهَبا |
|
ذَهَبتُنَّ |
تَذْهَبْنَ |
اِذْهَبْنَ |
|
ذَهَبْتُ |
أذْهَبُ |
ـــ |
|
ذَهَبْنا |
نَذْهَبُ |
ـــ |
1) در صيغه ي چهارم فعل ماضي حرف « ـتْ » ضمير نيست ، بلكه علامت مؤنث است.
2) صيغه هايي كه ضماير بارز ( آشكار ) ندارند ، ضماير شان مستتر است.
3) حرف نون در پايان صيغه هاي (2 ، 3 ،5 ، 8 ، 9 و 11 ) فعل مضارع ضمير نيست، بلكه نون اعراب و نشانه حرف فعل مضارع است ( نون عوض رفع ) .
وبلاگ کانون عربی دهدشت