نکاتی چند در تجزی و ترکیب
)ولی برای مسلط شدن بهتر است همه مباحث آموخته شده را بار دیگر مرور کنید(
(التحلیل الصرفی )تجزیه:
در برخی از موارد ذکر شده، نوع آن نیز بررسی می‌شود مثلا مشتق، اسم فاعل، مذکر حقیقی، یا مجازی و مصغّر و ......
مثال: المؤمنات = اسم، جمع مونث سالم، مشتق( اسم فاعل)، منصرف صحیح‌الآخر.
نکته: اسم موصول، ضمیر، اسم اشاره، باید صیغه‌ی آن ذکر شود.
توضیح مختصر در مورد هر کدام از موارد تقسیم اسم:
اسم چیست؟ اسم کلمه‌ای است که بر زمان دلالت ندارد و تنوین، ال، مضاف واقع شدن از نشانه‌هایش است.
- مفرد= بر یک فرد یا یک شیء دلالت می‌کند: مانند: قلم، شجرةُ، رجل ٌ
- مثنی= بر دو فرد یا دو شی دلالت دارد، مانند: رجلانِ، رجلینِ که در حالت رفعی انِ مکسور و در حالت نصبی ینِ مکسور می‌گیرد= المُسْلِمانِ، المُسْلمینِ
جمع :
1- جمع مذکر سالم: در حالت رفعی(ونَ) مفتوح و در حالت نصبی و جری (ینَ) مفتوح می‌گیرد : الطالبونَ ، الطالبینَ.
2- جمع مونث سالم: در حالت رفعی(اتُ) با همان نشانه‌ی اصلی رفع، و در حالت نصب و جر(اتِ) مکسور می‌آید توجه کنید که (ات) جمع مونث سالم هیچگاه به صورت مفتوح نمی‌آید. مسلماتُ، مسلماتِ.
3- جمع مکسر: صورت مفرد آن تغییر می‌کند مانند علم که می‌شود عُلوم، اغلب سماعی و دارای اوزان مختلفی است.
- مذکر: اسمی است که علامت مونث (ت) (ة) ندارد مانند: رجل، قلم.
- مونث: اسمی است که علامت تأنیث دارد و اقسام گوناگونی دارد که در اینجا از آوردن آنها معذوریم.
- جامد: اسمی است که ریشه‌ی فعلی و معنوی وصفی ندارد و بر دو نوع مصدری و غیرمصدری است.
- مشتق: اسمی است که ریشه‌ی فعلی و معنوی وصفی دارد و چندین نوع است: از جمله: اسم فاعل، اسم مفعول، اسم مبالغه، صفت مشبهة، اسم تفضیل و ...
- معرفه: اسم معرفه یعنی اسمی که تنوین نداشته باشد و شناخته شده باشد که 6 نوع است. ضمیر، معرفه به اضافه، اسم علم، معرفه به ال، موصول، اسم اشاره.
- نکره: اسمی که تنوین بگیرد و جزء موارد ششگانه بالا نباشد.
- معرب: کلمه‌ای است که حرکت حرف آخرش به تناسب موقعیت در جمله تغییر می‌کند.
- مبنی: کلمه‌ای است که حرکت حرف آخرش به تناسب موقعیت در جمله تغییر نمی‌کند.
- منصرف: اسمی است که تنوین می‌گیرد و غالب اسم‌های معرب منصرف است.
- غیرمنصرف: اسمی است که تنوین نمی‌پذیرد واقسام آن عبارتند از: علم مؤنث، علم غیرعربی، صفت بر وزن أفْعَلْ، اسم شهر و کشور، جمع مکسر بر وزن مفاعل، مفاعیل و....
- اسم مقصور: اسمی است که به الف ختم می‌شود. مانند: موسی، دنیا و ....
- اسم ممدود: اسمی است که به الف و همزه ختم می‌شود. مانند: زهراء، صحراء و.....
- اسم منقوص: اسمی است که به یای ماقبل مکسور ختم می‌شود. مانند: داعی، قاضی و ....
- اسم صحیح الآخر: اسمی است که مقصور، ممدود، منقوص نباشد. مانند: العلمْ ، محمّد و ...
منصوب: اسمی است که یای نسبت داشته باشد. مانند: مَکّة = مکّی.
- مصغّر: اسمی است که به منظور «تحبیب» یا «تحقیر» به کار می‌رود.
روش ساختن اسم مصغر: فَعل = فُعَیل / رَجُل=رُجَیْلْ
اکنون به شناخت فعل می‌پردازیم:
- فعل ماضی: درعربی 14 صیغه دارد و دارای یک ریشه‌ی سه حرفی است = ذَهَبَ
- مضارع:(ا، ت، ی، ن) نشانه‌های فعل مضارع است = یَذْهَبُ، یَذْهَبانِ
امر: امر حاضر از 6 صیغه‌ی مخاطب مضارع ساخته می‌شود.
- صیغه: الغائب، المخاطب، متکلم وحده و .... را صیغه‌ی فعل گوییم.
- ثلاثی: فعل ثلاثی بر دو نوع است. 1) مجرد 2)مزید
1- ثلاثی مجرد: فعلی که در باب نرفته است واز 3 حرف تشکیل شده است: ذَهَبَ
2- ثلاثی مزید: فعلی که در باب‌های اِفْعال، تفعیل، مُفاعلة و …. برود و از 3 حرف بیشت است: کَلَّمَ، یُنْزِلُ، اِسْتَخْرَجَ و ….
- معتل: فعلی که حروف (و ا ی ) در ریشه‌ی آن است و بر 4 نوع است:
مثال ، اجوف، ناقص، لفیف (مفروق و مقرون)
- صحیح: فعلی که معتل نباشد. مهموز، مضاف، سالم، جزء فعل صحیح است.
لازم: فعلی که نیاز به مفعول به ندارد و فقط فاعل دارد. (ذَهَبَ عَلیٌّ )ذَهَبَ: لازم
- متعدی: فعلی که علاوه بر فاعل، مفعول به نیز دارد.( کَتَبَ عَلیٌّ الدرسَ. )کَتَبَ : متعدی
- معرب: افعال مضارع به جز صیغه (6 و 12) معرب هستند. توضیح معرب داده شده است
- مبنی: فعل‌های ماضی، فعل‌های امر و صیغه‌ی 6 و 12 مضارع، مبنی هستند.
- معلوم: فعلی است که فاعل دارد. مانند: کَتَبَ عَلیٌّ الدرسَ.
- مجهول: فعلی است که به جای فاعل، نایب فاعل دارد و هم ماضی و هم مضارع آن ساخته می‌شود.
ماضی مجهول: کَتَبَ = کُتِبَ / ماضی مجهول: یَکْتُبُ = یُکْتَبُ
مثال: تجزیه یستخدمون= فعل مضارع/ للخائبین، ثلاثی مزید، متعدی، معلوم، صحیح، معرب، سالم.
برای تجزیه‌ی حرف هم از 3 چیز استفاده می‌کنیم:
1- ذکر نام حرف(جاره، ناصبه، جازمه و (…..
2-عامل، غیرعامل
3-نوع بناء حرف )مبنی بر فتح – کسر سکون و …. )
مثال: تجزیه (فی) = حرف ، حرف جر، عامل، مبنی بر سکون.
الاعراب (ترکیب):
ابتدا ساختار جمله را بررسی کنید که اسمیه است یا فعلیه سپس به موارد زیر مراجعه کنید.
1- مرفوعات: مبتدا، خبر، فاعل، نائب فاعل، اسم افعال ناقصه، خبر حروف، مشبهة بالفعل و لای نفی جنس، اسم افعال مقاربه و …
2- منصوبات: مفعول به، مفعول مطلق تأکیدی یا نوعی، مفعولٌ فیه، مفعولٌ له، حال، تمییز، منادا، مستثنی، متجعبٌ منه، خبر افعال ناقصه، اسم حروف مشبهةٌ بالفعل و لای نفی جنس و….
3- مجرورات: مجرور به حرف جر، مضافٌ الیه و…..
4- توابع: صفت، بدل، عطف بیان، عطف به حروف، تأکید لفظی و معنوی
وبلاگ کانون عربی دهدشت