معلوم ومجهول
فعلها از جهت « فاعل » بر دو نوعاند :
1) فعلي كه فاعل و انجام دهندهي آن مشخص است، فعل معلوم ( مبني للمعلوم ) نام دارد. 2 ) فعلي كه فاعل و انجامدهندهي آن مشخص نيست، فعل مجهول ( مبني للمجهول ) نام دارد.
نكتهي مهم1 : در زبان فارسي فعلها را ميتوان با فعل كمكي « شد » و مشتقات آن مجهول كرد . صفت مفعولي + مشتقات شدن = فعل مجهول
كودك غذا خورد مجهول غذا خورده شد .
باغبان نهال را كاشت مجهول نهال كاشته شد .
دانشآموز كتاب خريد مجهول كتاب خريده شد .
در عبارات سمت راست ، فاعلها و انجام دهندگان كار « معلوم » هستند ولي در عبارات سمت چپ فاعلها و انجامدهندگان كار « مجهول » ميباشند.
نكتهي مهم2 : در زبان عربي مجهول كردن فعلها ، قاعدهي خاصي دارد كه بايد دقيقاً آنها را بياموزيم .
روش مجهول كردن فعلهاي ماضي و مضارع
مجهول فعل ماضي در زبان عربي : 1 ) به عينالفعل يعني دومين حرف اصلي « كسره ــِـ » ميدهيم .
2 ) حروف متحرك ما قبل عينالفعل را ( مضموم ــُـ ) ميكنيم . مانند : نَصَرَ : ( ياري كرد ) نُصِرَ ( ياري شد ) ، خَلَقَ : ( آفريد ) خُلِقَ : ( آفريده شد ) ، إحْتَرَمَ : ( احترام كرد ) اُحْتُرِمَ : ( احترام شد )
مجهول فعل مضارع در زبان عربي : 1 ) به عينالفعل يعني دومين حرف اصلي « فتحه ــَـ » ميدهيم . 2 ) فقط حرف مضارعه را ( مضموم ــُـ ) ميكنيم . مانند : ينْصُرُ : ( ياري ميكند ) ينْصَرُ : (ياري ميشود ) ، يخْلُقُ : ( ميآفريند ) يخْلَقُ : ( آفريده ميشود )
يحْتَرِمُ : ( احترام ميكند ) يحْتَرَمُ : ( احترام ميشود )
نكتهي مهم3 : ميدانيم در جملاتي كه فعل آنها مجهول است ، فاعل مشخص نيست و حذف ميشود ، بنابراين كلمهاي ديگر را بايد جانشين فاعل نمود تا فعل مجهول را به آن نسبت دهيم و آن كلمه « مفعولٌبه » است كه در جملات مجهول « نايب فاعل » ناميده ميشود . مفعولٌبه جملههاي معلوم در جملات مجهول « نايب فاعل » ناميده ميشود.
نكتهي مهم4 : براي مجهول كردن يك جمله بايد مراحل زير با به ترتيب انجام دهيم .
1- فعل معلوم را مجهول كنيم حالا ماضي يا مضارع باشد .
2- فاعل ، كه بعد از فعل معلوم آمده است را حذف مي كنيم .
3- « مفعولٌ به » كه منصوب ــَــًـ مي باشد را مرفوع ــُــٌـ مي كنيم و آن را به جاي فاعل حذف شده قرار مي دهيم و اين كلمه ، نايب فاعل گفته مي شود .
4- مطابقت مؤنث يا مذكر بودن فعل مجهول با كلمهي بعد از خود ، يعني « نايب فاعل » را انجام مي دهيم . مانند :
خَـلَـقَ الـلّـهُ الْـإِنسانَ ضعيفاً مجهول خُــلِــقَ الْإِنسانُ ضَعيفاً.
فعل معلوم فاعل مفعولٌ به فعل مجهول نايب فاعل
يرْزُقُ الـلّـهُ الشَّـــهــيدَ عِنْدَهُ مجهول يرْزَقُ الـــشَّــهيدُ عِنْدَ رَبِّهِ .
فعل معلوم فاعل مفعولٌ به فعل مجهول نايب فاعل
براي يادگيري بهتر به نكات زير توجه كنيد :
الف) چون مفعولٌ به در جملات مجهول جانشين فاعل ميشود ، به آن « نايب فاعل» ميگويند.
ب ) بعد از حذف فاعل در جملات معلوم ، « نايب فاعل » جاي آن را ميگيرد .
ج ) « نايب فاعل » اعراب فاعل را گرفته و مثل فاعل « مرفوع » ميشود.
د) بعد از حذف فاعل حتماً بايد فعل جمله از نظر مذكر و مونث بودن از نايب فاعل تبعيت كند . مانند : يسْقي اَلشُّهداءُ شَجَرةَ الثَّورةِ بِالدَّمِ . جمله معلوم
تُسْقَي شَجَرةُ الثَّورةِ بِالدَّمِ . جمله مجهول
فعل مجهول مونث نايب فاعل مونث
توجه : چون نايب فاعل مونث است ، فعل مجهول هم به صورت مونث آمده است .
نايب فاعل نيز مانند فاعل سه نوع است .
انواع نايب فاعل : 1) اسم ظاهر 2 ) ضمير بارز 3 ) ضمير مستتر
وبلاگ کانون عربی دهدشت